۱۴۰۲ پنج شنبه ۱۸ خرداد
English
دفتر فناوری اطلاعات، ارتباطات و امنیت هسته گزینش هسته گزینش
صفحه اصلی
گزينش در كلام وحي
گزينش از منظر آيات و روايات

سنجش، انتخاب و گزينش كردن يكي از ويژگي­ها و خصوصيات بشر است كه خداوند در او نهاده است كه البته خصوصيتي صرفاً مختص انسان نيست، چراكه ديگر موجودات نيز بنا بر غرايز خود دست به انتخاب مي­زنند. اما وجه مميزه انسان و ديگر موجودات، در تلاش انسان براي بهتر انتخاب كردن و يا انتخاب بهتر نمودن است. در واقع انسان در انتخاب و گزينش، علاوه بر غريزه، از فطرت و عقل خود نيز بهره مي­گيرد و شاخص­ها و شرايط تعيين شده از جانب اين دو متغير را نيز در انتخاب بهينه، مورد توجه قرار مي­دهد.
نظام گزينش كشور نيز از اين قاعده مستثني نيست و مجموعه قوانين و مقررات مصوب با هدف اجرايي نمودن اين مقررات، با تمسك از منابع عقلي و شرعي و آيات و روايات تهيه شده­اند. چنانچه با مروري اجمالي بر قانون و آئين­نامه گزينش و ساير دستورالعمل­هاي مصوب، ملاحظه مي­شود كه مهم­ترين منبع و مرجع اين قوانين و دستورالعمل­ها آيات و روايات هستند.
به همين دليل به منظور شناخت بيشتر معيارها و ضوابط انتخاب و گزينش در آموزه­هاي ديني، مي­بايست به منابع اسلامي چون قرآن، احاديث و روايات مراجعه نمود.
در منابع ديني و اسلامي مهم­ترين راه شناخت انسان­ها و تمايز آنها از يكديگر و در نگاهي انتخاب و گزينش آنها، آزمايش و امتحان است كه اين موضوع خود به عنوان يكي از مهم­ترين سنت­هاي الهي به شمار مي­رود. چرا كه خداوند نيز براي شناخت انسان­ها به انحاي مختلف آنها را مي­آزمايد و همچنانكه در نصوص ديني نيز آمده است اساساً معيار سعادتمندي انسان، موفقيت در آزمون­ها و آزمايش­هاي الهي است. اين مهم در آيات و روايات، به جد مورد تأكيد قرار گرفته است و در جاي­جاي قرآن موضوع آزمايش الهي به عنوان امري حتمي بيان شده است. به عنوان مثال در آيه دوم سوره عنكبوت آمده است: احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا امنا و هم لا يفتنون: آيا مردم چنين پنداشتند كه به صرف اينكه گفتند ما ايمان آورده­ايم، رهايشان كنند و بر اين ادعا هيچ امتحانشان نكنند (هرگز چنين نيست). يا در آيه 155 سوره بقره مي­فرمايد:ولنبلونكم بشيء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصبرين: و البته شما را به سختي­ها، چون مرگ و گرسنگي و كم­شدن اموال و انفس (از دست دادن خويشان) و از بين رفتن زراعت بيازماييم، (اي رسول) مژده و بشارت ده آن كساني را كه صبر گزيدند و سختي­ها را تحمل كردند.[1]
در همين زمينه حضرت علي (ع) در خطبه 234 نهج­البلاغه مي­فرمايند: آزمايش همگاني است و حتي پيامبران از طرف خدا مورد آزمايش قرار مي­گيرند.
بنابراين ملاحظه مي­شود كه در واقع شرط پذيرش و رسيدن به قرب الهي و به بيان ديگر شرط انسان كامل، طبق آيات قرآن و روايات و ديگر آموزه­هاي ديني، موفقيت در آزمون­ها و امتحانات الهي است.
البته بر حسب سنت الهي، شرط پيروزي و موفقيت در اين آزمون الهي، به­صورت تمام و كمال در خود آموزه­هاي وحياني و اخلاقي از جانب پيامبران الهي بيان شده­اند. تا جايي كه مي­توان گفت يكي از اهداف اصلي مبعوث شدن پيامبران الهي از سوي خداوند متعال، آموختن راه و رسم موفقيت در آزمون­هاي الهي بوده است.
با وجود استدلال فوق، طبعاً در زندگي اجتماعي نيز انسان­ها براي انتخاب شدن براي انجام كاري مي­بايست داراي يكسري خصوصيات و ويژگي­هاي خاصي باشند. به عنوان مثال براي رانندگي، افراد بايد پس از طي دوره­هاي آموزشي، از عهده آزمون­هاي خاص تئوري و عملي رانندگي نيز برآيند. يا براي انتخاب يك ورزشكار در تيم ملي يك كشور، ورزشكاران پس از گذراندن اردوها و تمرينات آماده­سازي بدني، بايد از مسير مسابقات انتخابي استاندارد، با سربلندي بيرون بيايند. بنابراين به فراخور كارويژه و نقشي كه بر عهده فرد نهاده مي­شود، معيارها و ضوابط آزمون­ها نيز متغير هستند.
براي انتخاب يك كارگزار در نظام اداري و اجرايي و به منظور پيشبرد اهداف كلان يك نظام سياسي، از همين قاعده پيروي مي­شود و يكسري معيارها، شاخص­ها، اولويت­ها و ضوابطي در نظر گرفته مي­شود. در برخي از كشورها براي انتخاب كارگزار دولتي، فقط به انجام يكسري استعلامات از دستگاه قضايي و همچنين تخلفات راهنمايي و رانندگي بسنده مي­شود. در كشورهاي ديگري نيز علاوه بر اين، مجموعه آزمون­هاي تخصصي روانشناختي و شخصيت­سنجي هم در مورد افراد متقاضي شغل، انجام مي­پذيرد.
اما در نظام گزينش جمهوري اسلامي ايران، معمولاً از روش­هايي چون مصاحبه گزينشي، تحقيقات از محل كار قبلي و محل سكونت و همچنين استعلام از نهادهاي قضايي و امنيتي در مورد داوطلبين انجام مي­پذيرد. در مورد اينكه در سيستم گزينش كشور، ملاك­ها و معيارها و نوع قضاوت­ها در ارزيابي اوليه و نهايي براي پذيرش داوطلبين، به چه صورت انجام مي­شود بايد گفت ملاك و معيار اصلي در اين خصوص همان مراجعه به اصول و احكام ديني است. اين موضوع همانگونه كه اشاره شد با نگاهي اجمالي بر قوانين، مقررات، آئين­نامه­ها و دستورالعمل­هاي تدوين شده در هيأت عالي گزينش كاملاً روشن مي­شود.
با بهره­گيري از اين سنت الهي مي­توان آن را براي گزينش و انتخاب كارگزاران نظام اسلامي نيز به كار بست. در واقع كمال مطلوب براي انتخاب يك كارگزار دولتي سنجش داوطلبين و افراد متقاضي با توصيه­ها و آموزه­هايي است كه خصوصاً در آيات قرآن و روايات مورد تأكيد قرار گرفته­اند. با مروري كلي بر اين آموزه­ها، ملاحظه مي­شود كه نقطه عزيمت آنها تأكيد بر انتخاب يك انسان كامل پس از طي يكسري آزمون­هاي خاص مي­باشد. البته وقتي در قرآن صحبت از آزمون الهي مي­شود، در خود قرآن نيز ملاك­ها، معيارها، شاخص­ها و شروط موفقيت در اين آزمون نيز اشاره شده است.
در يك جمع­بندي كلي از ملاك­ها و معيارهاي اشاره شده در آيات و روايات مي­توان به چندين سرفصل كلي براي ملاك عمل قرار دادن در گزينش و انتخاب افراد صالح، متعهد و متخصص در نظام اداري كشور دست يافت كه در ذيل و به­اختصار به مهم­ترين آنها اشاره مي­شود:
1- اطاعت از ولايت و رضايت به قضاء الهي؛
در آيه 59 سوره نساء آمده است: يا ايهاالذين امنوا اطيعوالله و اطيعو الرسول و اولي الامرمنكم: اي اهل ايمان! خدا و رسول و فرمانداران از طرف خدا و رسول را اطاعت كنيد. (مراد از اولوالامر آل محمد(ص) است) همچنين اميرالمؤمنين (ع) در اين خصوص مي­فرمايند: تسليم و مطيع بودن مرد، نشانه ايمان او است.[2]
2- يقين و اخلاص؛
در آيه سوم و چهارم سوره نمل آمده: هدي و بشري للمؤمنين الذين يقيمون الصلوه و يؤتون الزكوه و هم بالاخره هم يوقنون: هدايت و بشارت براي اهل ايمان، آنان كه به ياد خدا نماز را بپا دارند و زكات به مسكينان مي­دهند و كاملاً به عالم آخرت يقين دارند.
حضرت اميرالمؤمنين علي (ع) نيز مي­فرمايند: ايمان درختي است كه اصل و بن آن يقين است. [3]
3- حسن خلق؛
در آيه چهارم سوره قلم حق تعالي در مدح حضرت رسول (ص)، خُلق عظيم را براي ايشان ذكر مي­كند: و انك لعلي خلق عظيم: و در حقيقت تو بر خلقي عظيم (وآئين و شرعي بزرگ) آراسته­اي. حضرت علي (ع) نيز در اين خصوص مي­فرمايند: همانا مؤمنان، افراد فروتني كننده نرم خوي هستند. [4]
4-تقوا و ورع؛
در آيه 102 سوره آل عمران، آمده: يا ايها الذين امنو اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله انا الله خبير بما تعلمون: اي اهل ايمان! خداترس شويد (تقواي الهي پيشه كنيد) و هر نفسي بنكرد كه چه عملي براي فرداي قيامت خود پيش مي­فرستد و از خدا بترسيد كه او به كارهايي كه انجام مي­دهيد، آگاه است.
همچنين حضرت رسول (ص) در خصوص ورع مي­فرمايند: معيار و ميزان دين، تقوا داشتن است.[5]
5- حسن عمل و حسن سابقه؛
در اين خصوص پيامبر (ص) مي­فرمايند: مؤمن چنانچه عملش را نيكو انجام مي­دهد كه گويي در هر چشم به هم زدني، خداوند ناظر عمل او است.[6] همچنين حضرت علي نيز فرمودند: آگاه باشيد! و كلام خير و نيك را بگوييد پس به آن شناخته خواهيد شد و عمل كنيد به آن تا از اهل آن باشيد.
6- شناخت دوست و دشمن افراد؛
در آيه 144 سوره نساء در اين مورد آمده است: يا ايهاالذين آمنوا لاتتخذوا الكافرين اولياء من دون المؤمنين اتريدون ان تجعلوا لله عليكم سلطاناً مبينا: اي اهل ايمان! مبادا كافران را به دوستي گرفته، مؤمنان را رها كنيد، آيا مي­خواهيد خدا را بر (عقاب كفر و عصيان) خود حجتي آشكار گردانيد؟ حضرت اميرالمؤمنين علي (ع) هم در اين خصوص مي­فرمايند كسي كه وضع او مبهم شد و دين او را ندانستيد، نگاه به دوستانش كنيد.[7]
7- عقل، زيركي و هوش؛
آيه 10 سوره ملك بيان مي­كند: و قالوا لوكنا نسمع او نعقل ما كنا في اصحاب السعير:آنگاه اهل دوزخ (با تأسف و حسرت باهم) گويند اگر ما سخن انبياء را شنيده يا به دستور عقل رفتار مي­كرديم امروز از دوزخيان نبوديم. امام صادق (ع) نيز در اين زمينه مي­فرمايند عقل، راهنماي مؤمن است.[8] حضرت علي (ع) نيز سه چيز را عامل كامل بودن ايمان افراد مي­داند: عقل، حلم وعلم.[9]
8- انجام فرايض (واجبات)؛
در آيات اول تا پنجم سوره مؤمنون آمده است: قد افلح المؤمنون الذين هم في صلاتهم خشعون و الذين هم عن اللغو معرضون والذين هم للزكوه فعلون والذين هم لفروجهم حفظون الا علي ... : همانا مؤمنان به فلاح و رستگاري رسيدند، آنهايي كه در نماز خاشع و خاضع هستند و آنان كه از سخن بيهوده و لغو و باطل اعراض مي­كنند و آنان كه زكات مال خود را به فقرا مي­دهند و آنان كه فروج خود را نگه مي­دارند مگر بر ...
همچنين امام صادق (ع) مي­فرمايند: امتحان كنيد شيعه ما را در اوقات نماز كه چطور ايشان بر وقت­هاي نماز محافظت مي­كنند.[10]
9- گفتار و نوشتار؛
در آيات اول تا سوم سوره مؤمنون تأكيد شده است: در آيات اول تا سوم سوره مؤمنون آمده: قد افلح المؤمنون ... الذين هم عن اللغو معرضون: همانا مؤمنان به فلاح و رستگاري رسيدند، آنهايي كه ... و آنان كه از سخن بيهوده و لغو و باطل احتراز و اعراض مي­كنند. همچنين حضرت علي (ع) مي­فرمايند: ملاك و معيار اسلام راستي زبان است.[11]
10- امانت­داري و كتمان اسرار؛
در آيه 58 سوره نساء آمده كه: ان الله يأمركم ان تؤدوا الامنت الي اهلها و اذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل: خدا به شما امر مي­كند كه امانت­ها را البته به صاحبانش بازدهيد و.... در همين راستا حضرت علي (ع) مي­فرمايند: كسي كه عمل به امانت­ كرد، پس به تحقيق، دينش را كامل كرده است.[12]
11- توكل؛
در آيه 51 سوره توبه آمده است: قل لن يصيبنا الا ما كتب الله لنا هو مولينا و علي الله فليتوكل المؤمنون
(اي پيامبر!) بگو هرگز جز آنچه خدا خواسته به ما نخواهد رسيد، مولاي ما اوست (و مولاي خيرخواهي است) و البته اهل ايمان بايد در هر حال بر خدا توكل كنند. حضرت اميرالمؤمنين (ع) نيز در اين زمينه مي­فرمايند: محكم­ترين مردم از جهت ايمان، آن كسي است كه توكلش بر خدا بيشتر باشد.[13]
12- صبر و استقامت؛
در آيه 153 سوره بقره آمده است: يا ايها الذين ءامنوا استعينوا بالصبر و الصلوه ان الله مع الصبرين: اي اهل ايمان! در پيشرفت كار خود صبر و مقاومت پيشه كنيد و به ذكر خدا و نماز، توسل جوئيد كه خدا ياور بردباران است. پيامبر اسلام (ص) مي­فرمايند: ايمان دو نيمه است، نيمه­اي از آن در صبر و نيمه­اي از آن در شكر است.[14]
13- خوف و رجاء و تساوي آن دو؛
در آيه دوم سوره انفال آمده است: انما المؤمنون الذين اذا ذكر الله و جلت قلوبهم: مؤمنان آنهايي هستند كه چون ذكري از خدا شود (از عظمت و جلال خدا) دل­هاي آنان لرزان شود و ... حضرت علي (ع) نيز مي­فرمايند: آنچنان كه اميد داري بترس، يعني به قدر آنچه اميد به رحمت و مغفرت خدا داري از نافرماني و غضب حق تعالي بترس.[15]
14- حياء و عفت؛
در آيه 5 سوره مؤمنون تأكيد شده است: قد افلح المؤمنون الذين هم ... و الذين هم لفروجهم حفضون: همانا مؤمنان به فلاح و رستگاري رسيدند، آنها كه ... و آنان كه فروج و اندامشان را نگه مي­دارند مگر بر ...
در اين خصوص حضرت محمد (ص) مي­فرمايند: در هر شريعتي خوي و خلقي است مخصوص آن شريعت و همانا خلق و خوي اين دين، حياء و شرم است.[16]
15- تعهد به مقدور و وفا به عهد؛
در آيات دوم و سوم سوره صف آمده است: يايها الذين ءامنوا لم تقولون ما لا تفعلون كبر مقتاً عند الله ان تقولوا ما لا تفعلون: اي كساني كه ايمان آورده­ايد! چرا چيزي را مي­گوييد و در مقام عمل خلاف آن را انجام مي­دهيد؟ خداوند سخت به خشم مي­آيد كه چيزي بگوييد و به جاي نياوريد. همچنين حضرت علي (ع) در اين خصوص مي­فرمايند: چيزي را كه نمي­تواني وفا كني آن را وعده مده، آنچه را قادر بر وفا به آن نيستي ضامن مشو.
16- محبوب بين مردم؛
در آيه 96 سوره مريم تأكيد شده است: ان الذين ءامنوا و عملوا الصلحات سيجعل لهم الرحمن ودّا: همانا آنانكه به خدا ايمان آوردند و نيكوكار شدند، خداي رحمان آنها را در نظر حق و خلق محبوب مي­گرداند. امام علي (ع) نيز مي­فرمايند: اگر مي­خواهيد ببينيد چه كسي خوب و نيكو سيرت است ببينيد مردم نيك درباره آن شخص چه مي­گويند[17]
موارد شانزده­گانه فوق، به طرق مستقيم و غيرمستقيم براي احراز انسان كامل مورد تأكيد قرار گرفته­اند كه مي­بايست همچون گذشته در سيسم گزينش كشور، به عنوان ملاك و معياري براي سنجش تعهد، صلاحيت، توانايي و تخصص افراد مورد توجه واقع شوند.


[1]- البته آيات مختلفي با مضامين مشابهي در قرآن مجيد ذكر شده است. به عنوان نمونه آيات 15 و 16سوره فجر، آيه 49 سوره زمر، آيه 34 سوره ص، آيه 40 سوره نمل، آيه 38، سوره ص، آيه 124 سوره بقره، آيه سوم سوره عنكبوت، آيه 24 سوره ص، آيه 17 سوره دخان، آيه 49 سوره بقره، آيه 168 سوره اعراف، آيه 155 سوره بقره، آيه 35 سوره انبياء ، آيه 11 سوره حج، آيه 20 سوره فرقان و ... بر موضوع آزمون­هاي الهي تأكيد شده است.
[2]- غررالحكم، ف 88، ح1
[3]- شرح غررالحكم ج 2 ص 47
[4]- همان، ج2، ص540.
[5]- همان، ج 6، ص 117.
[6]- بحارالانوار ج67، ص 311.
[7]- زندگي در پرتو اسلام، ص 38.
[8]- اصول كافي ج1، ص25
[9]- ميزان­الحكمه ج1، ص 312.
[10]- وسايل­الشيعه، ج3، ص83.
[11]- شرح غررالحكم، ج6، ص 118.
[12]- همان، ج 5، ص 448.
[13]- همان، ج 2، ص 429
[14]- تحف­العقول، ص48
[15]- شرح غررالحكم، ج4، ص623.
[16]- ميزان الحكمه، ج2، ص 565.
[17]- غرر الحكم، ص864
تاریخ به روز رسانی: 2017/11/11
تعداد بازدید: 5421
کلیه حقوق این پایگاه متعلق به استانداری خراسان جنوبی میباشد.
Powered by DorsaPortal